Geschiedenis

(TcTubantia 25 october 2018)


Groot Driene Toen – Groot Driene Nu     ( HWB 20 okt )

hengel19382015

De geschiedenis van Driene

Driene (Thrinon) wordt al voor 1000 in oorkonden genoemd. In Twente was de samenleving in de vroegste tijd georganiseerd in het hofstelsel. Nadien kwamen er belangrijke wijzigingen in het grondbezit zoals grote landgoederen. Deze landeigenaren werden steeds zelfstandiger en trokken in hun gebieden het bestuur, de verdediging en de rechtspraak naar zich toe.
De zelfstandige boeren hadden deze bescherming niet, doch konden deze verkrijgen door hun grond over te dragen aan de grondbezitters. Dit systeem van heer en horige staat bekend als het hofstelsel. Het uitgebreidst waren de bisschoppelijke bezittingen.
In Twente rond 1300 behoorden meer dan 200 Twentse erven tot het bisschoppelijke bezit. Dit hofhorige stelsel heeft vooral in het oosten van ons land een taai leven gehad.

De term mark of marke betekende aanvankelijk ‘grens’ en werd geleidelijk gebruikt om een grondgebied te kenmerken. Het werd geleidelijk aan benut om een bepaald grondgebied van een groep boerenhoven aan te geven. Het voortbestaan van de marken valst dan ook voornamelijk te verklaren uit het gemeenschappelijke beheer. Deze was onontbeerlijk voor het middeleeuwse boerenbedrijf.

De marke is dan ook ontstaan uit de noodzaak te overleven. Deze regelde nu de gebruiks- en eigendomsrechten nauwkeurig. Na een tijd regelden de markerichter en het markebestuur allerlei aangelegenheden van algemeen belang. In het Heberegister van het stift Werden aan de Ruhr worden een aantal Twentse marken vermeld zo ook Thrinon wat Driene werd. De marken werden al in de 19de eeuw (1837 –1850) verdeeld in particuliere grondbezit. Maar sommige marken bleven in bepaalde vormen nog lang bestaan. Het besloten karakter van de Twentse marken heeft een conservatieve werking gehad wat tot vandaag nog doorwerkt. Maar het heeft ook de verschillende tradities en nabuurschappen tot van dag behouden. Tegelijk heeft het een min of meer democratische beheer aangegeven wat ook in de Twentse traditie ligt.

De Noork is in Hengelo als buurt bekend maar de naam is afkomstig van het noordelijke deel Driene. Bij het vaststellen van de grenzen en van gebieden tot de rechterambten is het noordelijke deel van Driene bij het rechterambt Oldenzaal gekomen tussen 1000 en 1795. En rond die tijd wordt het dan ook aangegeven als de Marke Klein Driene. Driene of nu groot Driene komt bij de Marken Lonneker, Esmarke, Twekkelo Usselo en Enschede waar een eigen rechtsambt bestaat.

Zuidelijk bij de Houtmaat ter hoogte van het pompstation aan de beek beneden de vijver vinden wij een markenmakering (van de Marken Driene, Hasselo en Woolde). Vanaf dit punt gaat de grens van de Marke Driene rechtstreeks na de flat ‘Driemarken’) aan de Oldenzaalsestraat (van de Marken Groot Driene, Klein Driene en Woolde). De bossen van het Weusthag aan de westkant geven deze rechtstreekse natuurlijke grens nog duidelijk aan. De Gemeentegrens vanaf het Vliegveld Twente (westelijk) tot het Leutinkveld gaat rechtstreeks op de Autobaan af. Deze lijn moet u denkbeeldig doortrekken naar de markenmakering bij de Houtmaat. De grenslijn die bij de Autobaan naar beneden gaat moet men doortrekken naar het middelste sportveld (S.V. Juliana) bij de Elsbeek. Ook hier staat een markenmakering. En vanaf dit punt gaat de lijn weer rechtsreeks naar de flat ‘Driemarken’ aan de Oldenzaalsestraat.

De Mark klein Driene kende maar zeven Boerderijen zoals Kortmans (De Kathe) daarvan ook de Kortmansweg en Het Savert (Swaffering) die hiervan oostelijk gelegen was. Het Nijhuis (Nyehus) noordelijk van Het Swafert en Hollink (Hoveldink) aan de Oldenzaalsestraat (tussen de Joseph Haydenlaan en Handelstraat). Tussen Olreking (ook bekend als Pentrop maar aan de andere kant van de Oldenzaalsestraat gelegen) en Holllich lag iets van de Oldenzaalsestraat gelegen het Esselink (Esking). Verder moet er nog een boerderij gestaan hebben met de naam Ensink maar waar is niet bekend.

De grens van Driene (Groot Driene) is door de gemeenschappelijke grens met Klein Driene bekend. De Gemeentegrens vanaf het Vliegveld Twente (westelijk) tot het Leutinkveld gaat rechtstreeks op de Autobaan af. Deze lijn moet u denkbeeldig doortrekken naar de markenmakering bij de Houtmaat. De grenslijn die bij de Autobaan naar beneden gaat moet men doortrekken naar het middelste sportveld (S.V. Juliana) bij de Elsbeek. Ook hier staat een markenmakering. En vanaf dit punt gaat de lijn weer rechtsreeks naar de flat ‘Driemarken’ aan de Oldenzaalsestraat. Vanuit hier gaat deze per luchtlijn naar beneden (zie ook oude kaart van Hengelo 1867) en eindigt Zuidwestelijk van de Petroleumhaven. De grens verloopt westelijk van de Tekkelerweg tussen de Twekkelerplein en de Breemarsweg. Hier eindigt ook de luchtlijn die in Enschede die bij de Van Heeksbleeklaan begint want bij de Drienerbeek staat ook een markenmakering van de Marken Driene, Lonneker Twekkelo en Esmarke.
De muur in de vijver, links van de inrit, voor de Universiteit Twente is toevallig of niet op de markengrens gebouwd. Richting Hengelo kunnen wij op de Topografische Kaart van Nederland nog wegen en natuurlijke afscheidingen ontdekken van deze vroegere grens. De markenmakering bij de Drienerbeek in Enschede richting het Vliegveld Twenthe waar de gemeentegrens met Weerselo een knik vertoont is de oostelijke grens van Driene. De natuurlijke gemeentegrens van Enschede en Weerselo tot de autosnelweg waar de markengrens van Groot en Klein Driene begint is de noordgrens van Groot Driene.

De marke Groot Driene kende eenentwintig boerderijen. De bekendste naam is de Waarbeek (Woirtbeke) die waarschijnlijk noordelijk van het kanaal, nu Sportveld de Waarbeek, heeft gelegen. Het Annink (Anning) kennen wij ook als de Anninksweg die waarschijnlijk achter de bocht in de Anninksweg, Grundellaan heeft gelegen. In de buurt van de Boekweitweg, Laan van Driene stonden vanaf de Enschedesestraat de verdwenen boerderijen Asvelding, Nyehoff en Reymelding. Verder zuidoostelijk vanaf de Enschedesestraat staan Het Lubberink (lubberting), Het Wolterink (Wolterdinchoff), de verdwenen boerderij Wermberting en Het Hoevink (Hughing). Hiervan iets oostelijker het Elferink (Elverking). Weer iets zuidelijker hiervan, vanaf Enschedesestraat in het binnengebied, Selvert (Selewerding) en Het Assink (Assing). Bij de Zwavertsweg richting noord komen wij Bergerink (Berghering) en iets noordelijker het verdwenen Henning tegen. Dit gaat met de grensweg naar het zuiden toe met Smeenk (Smedeing), Riesman (Ridering), Het Leusink (Luetzing), Het Hegeman (Heghering) en het Het Bos (Busschinck). Het Leutink (Luting) ligt oostelijk in Enschede verder ligt in het de zuidoostelijke gebied het verdwenen Henning (De Hems). Bij de Studentenhuisvesting Drienerlo ligt de Tol die waarschijnlijk ook met de Marken te maken heeft gehad.

Op 28 november 1811 werden de grenzen van de gemeente Hengelo nader vastgesteld. Zo bestaat historisch gezien Hengelo uit de vroegere Marken Woolde (met het vroegere dorp Hengelo), Oele en Beckum. Eerst in 1881 werd een gedeelde van de marke Driene door een grenswijziging bij de gemeente Hengelo gevoegd. Vooraf hoorde alles wart achter de Kievitstraat en oude Molenweg ligt bij Lonneker. In 1934 werd de gemeente Lonneker bij de gemeenten Hengelo en Enschede gevoegd. Drie jaar later in 1937, kwam een grenswijziging tot stand tussen de gemeenten Hengelo en Enschede. Er werden delen van Lonneker bij Hengelo gevoegd, dit is een deel van Driene en Twekkelo.
Later werd ook Hasselo (vroeger gemeente Weerselo, 1972) bij Hengelo gevoegd.
Klik op de kaart voor een vergroting

Herinneringen aan mijn Zwavertsweg

Een terugblik op de Zwavertsweg over de periode 1938 – 1950

Jan van Wezel

( met toestemming overgenomen uit Hengelo toen&nu, juni 2011 )

De Zwavertsweg was een smal klinkerstraatje met aan beide zijden mooie lindenboompjes, die in de oorlog allemaal gesneuveld zijn ten behoeve van brandstof voor de kachel. Mensen uit de hele stad kwamen met bijl en zaag om bomen te kappen.

De oude Zwavertsweg liep van de Oude Postweg tot aan wat nu de Nieuwe Grensweg heet. Daar stond in die tijd een transformatorhuisje van het Twentsch Centraal Station voor stroomlevering, de latere IJsselcentrale dat in de volksmond” De Groene Peperbus” heette.

Bij deze “Groene Peperbus” hield ook de verharde weg op en ging de weg over in een zandweg met fietspad ernaast.

De Zwavertsweg stond vroeger bij velen bekend als het Melkboerenstraatje want er woonden aan deze straat maar liefst zeven melkboeren.

Op mooie zomerse zondagen wanneer veel fietsers en wandelaars op weg gingen naar de bossen en het Lonnekermeer was het een druk straatje.

Eind jaren dertig passeerde je, als je over de Zwavertsweg ging richting de bossen, drie gemeentes nl. De gemeentes Hengelo-Weerselo-Lonneker. Hierin kwam verandering toen in 1936 de gemeente Lonneker gemeente Enschede werd. Ook de grens met de gemeente Weerselo werd gewijzigd en later nog eens de gemeentegrens van Enschede, en werden er delen bij Hengelo gevoegd. Er zijn bewoners van de Zwavertsweg die in deze drie gemeentes hebben gewoond zonder dat ze verhguisd zijn.

Op stap

cafe Linderman

Het café van Toon Lindeman dat in 1956 gesloopt werd

De Zwavertsweg was een zijstraat van de Oude Postweg. Waar nu de Vivaldistraat begint begon ook de Zwavertsweg, met links op de hoek een kruidenierswinkel van de heer Blokhuis. We vertrekken op dit punt vanaf de linkerkant en gaan richting gemeente Weerselo. Als eerste komen we de boerderij van de familie Borgman tegen, bijgenaamd ’t Swoavert. Verderop zien we twee huisjes die tegen het café Linderman aanleunen. In het eerste huisje woonde de familie Weber daarnaast de familie Gorkink met  daaraan vast het café Linderman met tuin, ( de heer Linderman was ook nog een tijdje melkboer ). Naast deze tuin stond een hal van de firma Westerink waarin lampenkappen en schemerlampen werden gefabriceerd. Hierna ging er een landbouwweggetje naar de boerderij van Derkink dat weer uitkwam op de Oude Postweg.

Naast dit weggetje woonde de famnilie Aarnink, en verder doorgaand komen we bij de onbewaakte spoorwegovergang, waar nogal wat ongelukken gebeurd zijn. Alle voorgaande won ingen zijn begin jaren 50 door de bouw van de nieuwe wijk Klein Driene afgebroken.

We gaan nu de rechterkant van de Zwavertsweg beschrijven. Diurect op de hoek met de Oude Postweg liep een verhard weggetje naar de boerderij van de familie Wissink en door liep tot de Meeuwenweg. De boerderij van de familie Wissink is  afgebroken en de familie heeft begin jaren zestig een nieuw huis aan de Zwavertsweg laten bouwen. Het eerstvolgende huis is van de familie Ten Vergert, van beroep melkboer.Zij woonden in het zogenaamde Borgmanbosje, een stukje bos doorsneden met sloten.Ook dit huis is afgebroken.We gaan verder en steken de gemeentegrens van Weerselo over en komen bij een blok van twee woningen waar de families Ziemerink (melkboer) en Roord woon den, hiernaast  lag de timmerfabriek van de heer Prinsen. Dan volgt er weer een blok van twee huizen van de families Kuipers en Westerhof. Deze voorgaande woningen en timmerfabriek zijn niet afgebroken en staan nu aan de Chopinstraat. Als laatste voor de spoorlijn een blok van twee woningen bewoond door de families Keizer (melkboer) en Bos (aannemer-timmerman). Dit blok is nu in 2011 onbewoond en zal worden afgebroken.

Boerderij Ten Vergert

Over het spoor

We steken nu de onbewaaktye overweg over, verlaten Klein Driene en komen in Groot Driene. We beginnen weer aan de linkerkant. Allereerst vier blokken van twee woningen. De bewoners waren respectievelijk de families Oldenhof, Berk, Hampsink, Bartels, Geerdink, Prinsen, Vahlant, en Wentink. We overschrijden nu de gemeentegrens van de gemeente Weerselo en komen in de gemeente Lonneker (later Enschede en weer later Hengelo ).

De gemeentegrens liep ongeveer tot waar nu het fietspad loopt.Het volgende blok van twee woningen werd bewoond door de families Groot Kormelink (metselaar) en Drenth (schilder). Al deze beschreven woningen zijn niet afgebroken door de komst van Groot Driene.

De boer op

Het huis aan de Zwavertsweg waarin Gerrit Jan van Wezel in 1926 is geboren en tot 1968 woonde, toen het huis moest wijken voor uitbreiding van Groot Driene  

We komen nu bij de woning van de familie Van Wezel (zie foto), deze woning is wel afgebroken . Zowel Van Wezel senior als junior waren van beroep melkboer. Senior had als bijnaam “Hendrik van de Belder oet ’n esch” en junior werd genoemd “ Jan van de Belders Hendrik oet ’n esch”. In deze woning werd op 20 februari 1938 de zeer bekende geheime zender “ De Nachtegaal” in beslag genomen. Deze geheime zender was bij het grootste deel van Nederland en het Duitse grensgebied zeer bekend. Duizenden luisteraars zaten zondagsmorgens van 10.00 tot 12.00 uur naar het verzoekprogramma te luisteren.

We komen nu bij de woning van de familie Groot Breteler (timmerman, aannemer ). Naast dit huis was een houten woning gebouwd bewoond werd door de zoon van Groot Breteler.  Deze woningen zijn ook afgebroken. Daarnaast liep een zandweggetje genaamd de Schoppenweg, nu Spiegelstraat , de hieraan gelegen boerderij was van de familie Koekkoek op Munsterhuis (Schoppenfrans ). Deze boerderij is niet afgebrokenb, wel heeft er een verbouwing plaats gevonden.

We gaan weer verder de Zwavertsweg op en slaan een naar linkslopend klinkerweggetje genaamd de Bergerinksweg in, ongeveer waar nu de Wellekenstraat is. Aan dit straatje lag de boerderij van de familie Egberink (Beiink). De boerderij is ook afgebroken, en even verderop komen we bij een viersprong van zandwegen. Als we naar  links gaan komen we bij de boerderijen van de families Bergink (Nie-es) en Kirsten. Beide boerderijen staan er nog, weliswaar verbouwd. Als we op de viersprong rechtdoor gaan komen we bij de boerderij van Kuipers (Dod’n Herman ). Ook deze boerderij is verbouwd. Gaan we op de viersprong naar rechts dan komen we weer uit op de Zwavertsweg. Terug op de Zwavertsweg komen we dan een houten woning tegen van de familie  Achterhuis. De volgende boerderij is van de familie Troost (Plondert ). De voorgaande woningen zijn wel afgebroken. Vervolgens komen we bij de boerderij van de familie Brinkman ( De Klienk). De boerderij is inmiddels ook verbouwd. Naast deze boerderij het weggetje zoals hierboven omschreven bij de viersprong. Einde van de Zwavertsweg bij de “ Groene Peperbus”.

Vanaf de overweg rechts

We zijn weer terug bij de overweg en kijken nu naar de rechterkant van de Zwavertsweg. Om te beginnen twee blokken van twee woningen, de bewoners waren de families Prinsen, Vasterink, Seppenwold en Sloos, gevolgd door een vrijstaande woning van de familie Bovenhorst. Al deze woningen zijn gespaard gebleven . Naast de woning van Bovenhorst was een opslagplaats, eigendom van de heer Elferink, een aannemer. Later is deze opslagplaats verbouwd tot woonruimte. Direct na de oorlog werden hier foute Nederlanders verzameld. Nadat wij enkele landbouwgronden en de gemeentegrens Lonneker-Enschede gepasseerd zijn komen we bij de vrijstaande woning van de familie Peterink, hierna komt een blok van twee woningen bewoond door de families Hassink en Kamp. Dan komt een boerderijtje van de familie W.Hassink (melkboer). We zijn dan aangeland bij een naar rechts gaand weggetje, de Bloemendaalweg.  De weg liep ter hoogte van wat nu de Staringstraat is, en kwam uit op de Drieneresweg ongeveer ter hoogte van de huidige Anthonie Donkerstraat. Dit  weggetje stond reeds bij enkele regenbuien onder water mede door de Elsbeek die hier gedeeltelijk langs liep. Aan de Bloemendaalweg woonden de familie ten Voorde en, in een boerderij, de familie Nijenhuis, bijgenaamd “Bloomendaal”. Op de hoek van voornoemde weg en de Zwavertsweg stond de boerderij van de familie Elferink (Strootjaan). Van de eikenbomen die bij deze boerderij stonden zijn er enkele gespaard gebleven. Zij staan op de kruising Zwavertsweg-Staringstraat-Spiegelstraat. Alle genoemde woningen zijn afgebroken voor de bouw van de wijk Groot Driene. Terug naar de Zwavertsweg krijgen we nu weer een groot stuk landbouwgrond tot vlak voor de boerderij van de familie Rademaker in de bocht. Daar liep een weggetje naar rechts (ter hoogte van de Bazaar-Kasbah ) naar het boerderijtje van de familie Smale. We gaan echter verder over de Zwavertsweg ( de ligging van deze weg is niet veranderd tussen toen en nu) en komen bij de boerderij van de familie Rademaker (Hofloeks) met daarnaast de boerderij van de familie Bergink (De Weerner) en de boerderij van de familie Van Wezel ( De Belder). Dan een weggetje naar rechts (Korte Smienkweg) naar de boerderij van de familie Pegge (Smeenk). Al deze boerderijen staan er nog en wij zijn weer aangeland bij de ” Groene Peperbus”, dus het einde van de Zwavertsweg.